ASTRONOMİ ve TELESKOPLAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER

ASTRONOMİ ve TELESKOPLAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER

GİRİŞ
Astronomi, her yaştan, her meslekten insanların hayat boyu zevkle uğraşabilecekleri bir hobidir. Astronominin güzelliği ve gizemi, profesyoneller kadar amatörce astronomi ile
uğraşanların da zevk alarak bu hobi ile ilgilenebilmelerinde yatar. Bu hobiyi yapabilmeniz için sahip olmaniz gereken tek şey gizemli şeylere olan ilgi ve biraz astronomi bilgisidir.

Bu kitapçıkla size astronomi ile uğraşırken daha fazla zevk almanız için gereken astronomi ve teleskoplar ile ilgili temel bilgiler vermeyi amaçlıyoruz.

TELESKOPLARLA GÖREBİLECEKLERİNİZ
Ay: Dünyamızın en yakın komşusu olan ay aslında sandığımızdan çok daha fazla gizeme sahiptir. Aya bakarken onun pastel-gri renginden, üstündeki irili ufaklı bir çok kraterlerinden, uzun nehir benzeri yarıklarından ve dağlarından çok zevk alabilirsiniz. Ay tutulması olayı ise insanın nefesini kesecek güzelliktedir.




Güneş: Eğer uygun güneş filtreleri kullanırsanız, güneş gözlemlemek için çok değişik bir nesnedir. Güneş lekeleri bir çok insanın ilgisini çeker. Gökyüzünün en ilginç olaylarından biri olan güneş tutulmasını ise bir çok amatör astronom dünyanın çeşitli yerlerine giderek izler.

Gezegenler: Her gezegenin kendine göre özellikleri vardır. Jüpiter’in kırmızı lekesi ve beyaz bulutumsu kuşağı gözlemek için çok ilginçtir. Satürn’ün halkaları, Venüs ve Merkür’ün ay benzeri safhaları, Mars’ın gizemli yapısı amatör astronomların gözlemleri için çok çekici nesnelerdir.



Yıldız Kümeleri: Açık ve kapalı olmak üzere 2 çeşit yıldız kümesi çeşidi vardır. Açık kümeler birbirlerinden uzak ve dağınık dururlar. Kapalı yıldız kümeleri ise milyonlarca yıldızın bir paket gibi bir araya gelmesinden oluşur.

Nebulalar: Nebulalar parıldayan gaz kümeleridir ve 2 çeşidi vardır: 1. Gezegenimsi nebulalar: Küçüklerdir ve top benzeri yapıdadırlar. Yıldız patlamalarından arta kalan gaz bulutları olduğu sanılmaktadır. 2. Diffüz nebula: Geniş ve şekilsiz toz ve gaz bulutlarıdır.

Galaksiler: Dünyamızdan çok uzakta bulunan ve milyarlarca yıldızdan oluşan yıldız adalarıdır. Bir çok şekilde olabilirler.


Kuyruklu Yıldızlar: Gezegenlerden koptukları sanılan ve güneş sistemimizin etrafında geniş bir yörüngede dolaşan parçalardır. Arkalarında toz, ısı ve gazdan oluşan bir kuyruk bırakırlar.
Çift Yıldızlar: Ortak bir çekim merkezinde dolanan yıldız çiftleridir. Genelde yıldızlar değişik renklerdedir.
Ne gördüğünüz bir çok faktöre bağlıdır. En önemli faktör kullandığınız teleskobun açıklığıdır. Diğer önemli faktörler ise optik kalite, altlığınızın sağlamlığı, görüş açıklığı, bulunduğunuz yer, baktığınız nesnenin aydınlığıdır.
Astrofotoğrafçılık astronomiyle uğraşan herkesin yakından ilgilendiği bir hobidir. Çünkü teleskopla bir nesneyi incelerken onu fotoğraftaki kadar güzel renkli ve kaliteli göremezsiniz. Bunun nedeni gökyüzündeki nesnelerin fotoğraflarının uzun poz süreleri ile çekilmesidir. CCD fotoğrafçılık ise dijital teknoloji kullanılarak fotoğrafların sayısal ortamda kaydedilmesidir.

TELESKOP TÜRLERİ

3 çeşit teleskop türü vardır:

1. Mercekliler: Herkesin ilk anda aklına gelen teleskop türüdür. Gözlemlenen nesneden yansıyan ışığın uzun bir tüpün ucundaki bir mercekten geçtikten sonra direk olarak tüpün öteki ucundaki okülere gelmesi esasıyla çalışır.


Avantajları:

Kolay kullanılır olması ve basit dizaynından dolayı güvenilir olması.
Çok az bakım gerektirmesi.
Gezegen, ay ve çift yıldız gözlemleri için çok uygun olması.
Açık arazide uzaktaki noktaları görmek için uygun olması.
Yüksek kaliteli görüntüler.
Renk düzeltiminin çok iyi olması.
Kapalı tüp dizaynının tüp içindeki hava akımlarını azaltması.
Merceğin sabit olarak yerleştirilmesi .
Dezavantajları:

Aynalı veya katadioptriklerden daha pahalı olması.
Ağır ve uzun olması.
Maliyet ve ağırlığın, büyük açıklıklı teleskoplara izin vermemesi.
Küçük ve sönük nesnelerin (uzak galaksiler gibi) gözlemine çok uygun olmaması.
Uzun odak oranların astrofotoğrafçılığa izin vermemesi.
Akromatik dizaynlarda bazı renk kaymaları.
Oyuncak teleskoplar nedeniyle yayılan kötü bir ünleri olması.



Aynalılar: Sir Isaac Newton tarafından gelitirildikleri için Newtonyan olarak da bilinirler. İçbükey bir ayna ışığı toplamak için kullanılır ve başka düz bir aynadan yansıyan ışık okülerden çıkar.


Avantajları:
Az maliyet.
1000 mm. ye kadar odak uzunluklu teleskopların kompakt ve taşınabilir olması.
Sönük ve uzak nesnelerin gözlemi için çok uygun olması.
Ay ve gezegen gözlemleri için de uygun olması.
Astrofotoğrafçılık için uygun olması.
Çok parlak görüntüler vermesi.
Dezavantajları:

Açık tüp dizaynının tüp içersinde hava akımlarına yol açması.
Merceklilerden daha nazik olması ve bakım gerektirmesi.
Görüntü kenarlarında bulanıklaşma olması.
Büyük açıklıklı teleskopların ( 8 inç ve üstü) ağır ve pahalı olması.
Arazi gözlemleri için uygun olmaması.
İkinci aynadan ötürü oluşan ışık kaybı.
Dobsonian tipi teleskoplar: Aynalı teleskoplardır. Yakın zamanda teleskop piyasasında ortaya çıkmış altazimuth altlıklıdırlar. Aynalılar genelde ekvatoryal ayaklı olurlar. Basit dizaynı ve ucuz fiyatı ile tutulmuşlardır.



Katadioptrik Teleskoplar:Bu tip teleskoplar hem ayna hem de lens kullanırlar.
2 popüler çeşidi vardır: Schmidt-Cassegrainler ve Maksutov-Cassegrainler. Katadioptrik tür teleskoplar aynalı ve mercekli teleskopların avantajlarını bir araya toplayarak, her türlü amaç için kullanılabilecek bir teleskop türü oluştururlar.



Avantajları:

Her amaca hizmet eden en iyi tür teleskoplardır.
Geniş açılı keskin görüntüler sunarlar.
Derin uzay gözlemi ve astrofotoğrafçılığı için çok uygundurlar.
Ay, gezegen ve çift yıldız gözlemleri için idealdirler.
Arazi gözlemi için uygundurlar.
Kapalı tüp dizaynı tüp içindeki hava akımlarını engeller.
Kompakt ve taşınabilirdirler.
Kullanılması kolaydır.
Dayanıklıdırlar ve bakım gerektirmezler.
Aynı açıklığa sahip mercekli teleskoplardan daha ucuzdurlar.
Çok aksesuarları bulunur.
Dezavantajları:

Aynı açıklığa sahip aynalılardan daha pahalıdırlar.
İnsanların bir teleskoptan bekledikleri görünümde değillerdir.
Mercekliler göre ikinci aynalarından dolayı işik kaybı olur.

Maksutov-Cassegrain: Maksutov dizaynı Schmidt ile hemen hemen aynı avantaj ve dezavantajlara sahiptir fakat optik kalitesi daha düşüktür. Schmidt’ten daha ağır fakat daha ucuzdur.



TELESKOP AKSESUARLARI:

Teleskop Altlıkları (Mount):

Bir teleskobu iyi yapan özelliklerinden birisi de sabit durmasıdır. Vibrasyonu olan ve sabit durmayan bir teleskop, mercekleri ve aynaları ne kadar kaliteli olursa olsun kullanım için uygun değildir. Altlığın ayarları tam ve kolay yapılmalıdır. Bir yıldızı yavaşça izlerken görüntü hiç oynamamalı ve bulanık olmamalıdır. Bu da kullandığınız altlığa bağlı olan bir olaydır. Bir altlığın 2 işlevi vardır: 1- Bir nesneyi teleskoplar izlemek için kesin ve kolay bir izleme sağlamalı, 2- Teleskopunuzun yerinden oynamaması için sağlam bir destek olmalıdır.

2 ana çeşit altlık türü vardır:

Altazimuth: En basit teleskop altlığı türüdür. 2 yöne hareket edebilir: yukarı-aşağı
ve sağa-sola. İyi altazimuth altlıkların, kesin ve doğru bir izleme için kaliteli ayarları olması lazımdır. Bu tür altlıklar arazi gözlemi için ve düşük büyültmeli gözlemler için idealdir. Fakat derin uzay nesneleri için pek uygun değillerdir.



Ekvatoryal: Uzun süren astronomi gözlemleri ve astrofotoğrafçılık için çok
uygundur. Altazimuth altlık kullanarak gözlem yapıyorsanız, dünya kendi etrafında hareket ettiğinden dolayı, gözlemlediğiniz ve hedeflediğiniz nesne her iki yönde de çok çabuk görüntü dışına çıkabilir. Ekvatoryal altlıklı bir teleskopta ise, gözlemlediğiniz nesne yavaş el ayarları veya elektrik motorlarıyla çok kolay görüntü dışına çıkmadan takip edilebilir ve objektifinizde sabitlenebilir. Ekvatoryal olarak bulunduğunuz enleme göre, dünyanın dönüş eksenine paralel olacak şekilde sabitlenir. Altlık sadece bu eksen çevresinde dünya ile aynı hızda döner. Böylece gözlemlenen nesne sabitmiş gibi kolaylıkla izlenebilir.
2 ana ekvatoryal altlık türü vardır:


Alman Altlığı: Aynalı ve mercekli tür teleskoplar genelde bu tür altlıklar kullanırlar.
Optik tüpün karşısına bir ağırlık konur. Bu ağırlık optik tüpün ağırlığını
dengelemede kullanılır.



Çatal Altlık: Çoğu katadioptrik tür teleskoplar ve öteki kısa optik tüplü teleskoplar
bu tür altlık kullanırlar. Astrofotoğrafçılık için idealdirler.



Takoz (Wedge)

Genellikle çatal altlıklarda, teleskobu kutba doğru yükseltmek böylece de doğru bir şekilde nesnenin izlemesini sağlamak amacıyla kullanılır. Takoz, çatal altlık ve ayaklığın (tripod) arasına konur.

Motor Sürücü

Elektrik motorlarından oluşan ve ekvatoryal altlıkla kullanılan, dünyanın çevresindeki dönüşünden etkilenmemek için kullanılan bir sistemdir. Astrofotoğrafçılık için idealdir. Çünkü uzayda bir nesnenin resmini çekerken uzun poz süreli filmler kullanılır ve bu uzun süre zarfında dünya kendi çevresinde döner. Bu arada sizin resmini çekmek istediğiniz nesne olması gereken yerde olmadığından, siz hareket eden bir ışıklı cismi çekiyor olursunuz. Bunu otomatik olarak engellemek için motor sürücüler kullanılır.

İşaret Daireleri

Yıldızları, yıldız haritalarından bakarak daha kolay bulabilmek için kullanılan ve altlığınızın üzerinde olan dairesel çizgilerdir. Bu çizgilerden faydalanmak için, teleskobunuz ekvatora ve kutba göre ayarlı olmalıdır.

Bulma Dürbünü

Ana teleskoba sabitlenmiş küçük bir teleskoptur. Düşük büyültmelidir ve geniş görüş açısı vardır. Yıldızları daha geniş açıyla bulabilmek için kullanılır. Görüntü genelde ters dönmüş şekilde görünür.

Yıldız Diyagonal

Bazı teleskoplarda oküler, nesneyi görmeyi engelleyen bir şekilde sizin için rahatsız bir yerde durabilir. Yıldız diyagonal kullanarak oküler sağa veya sola döndürülebilir. Yıldız diyagonal 90 derece açıyla konumlandırılmış bir aynadan ibarettir.

Oküler

Oküler basitçe bir büyüteçtir. Ana optik sistemden gelen görüntüyü büyütür. Çeşitli kullanımlar için çok çeşitli oküler tipleri vardır.Okülerin kalitesi bir teleskobun kalitesini etkiler. Genelde okülerler 0.96,1.25 ve 2 inç çapında olurlar.

Aksesuarlar

Genel aksesuarlar arasında Barlow mercekleri, oküler filtreleri, motor sürücüleri,
t-adatörleri, lpr filtreleri, güneş filtreleri sayılabilirler. İlginiz ve bilginiz arttıkça bu aksesuarlardan da faydalanabirsiniz.